anarşizm

anarşizm, (yunanca an (-sız, olumsuzluk eki) archos (yönetici)'dan türetilmiştir, yönetcisiz anldıbına gelir). toplumsal otoritenin, tahakkümün, erkin ve hiyerarşinin tüm biçimlerini bertaraf etmeyi savunan çeşitli politik felsefeleri ve toplumsal hareketleri tanımlayan sosyal bir terimdir. anarşizm, her koşulda her türlü otoriteyi reddetmektir.
bu hareketler genellikle, merkezi politik yapılar, üretim araçlarının özel mülkiyeti ve ekonomik kurumlar yerine toplumsal ilişkilere dayanan gönüllü etkileşim ve özyönetimi savunur, özgürlük ve otonomi ile karakterize edilen bir toplumu arzular. bu felsefeler, anarşi terimiyle özgür bireylerin gönüllü etkileşimine dayanan bir toplumu, bireylerin ve toplulukların alınan kararlardan etkilendikleri ölçüde söz sahibi olması düşüncesini ifade eder.
zorlayıcı kurumlara ve toplumsal bazlı hiyerarşilere karşı olmak anarşizmin asli ilkelerindendir ve ayrıca anarşizm gönüllülüğe dayanan bir toplumun nasıl işleyeceği konusunda olumlu bir görüşü ifade eder. anarşist felsefeler arasında hatrı sayılır bir çeşitlilik vardır. şiddetin anarşizmdeki yeri, ne tür bir ekonomik sistemin olması gerektiği, çevre ve endüstriyalizm hakkında sorular ve diğer hareketlerde anarşistlerin rolleri gibi farklı alanlarda çeşitli görüşler bulunmaktadır. anarşist akımlar bu nedenlerle birbirlerinden çok farklı ve hatta karşı olabilirler. örneğin anarşist komünizmin yanı sıra hıristiyan anarşizmi gibi anarşist akımlar da mevcuttur.

anarşizm, geleneksel siyasete karşıdır; devletsizlik ve şiddetsizlik temel ilkeleridir. klagib anarşizmde parlamento sahte bir kurumdur, halkın iktidarı değildir,bu yüzden oy vermemek gerekir. devlet, doğası gereği kötüdür, kötü olduğu için değil. partiler, düzenin elemanlarıdır.
anarşizm değil anarşizmler vardır. ortak özellikleri bütünsellikten yoksunluk, antidogmatizm, devrimcilik, çelişki ve tutarsızlığı tutarlı kabullenme, birey özgürlüğüdür. zerzan, kültür ve teknolojiyi ortadan kaldırıp neandertalizme gitmeyi önermiştir. i̇spanya i̇ç savaşında anarşistler de yer almış, yenilmişler ve marjinalize olmuşlardır. birinci enternasyonal'de güçlü bir anarşist akım vardır. anarkokomünistler, bireysel terörcüler, malatestacılar, liberterler, genel grevciler ortaya çıkmıştır. proudhon, mülkiyet hırsızlıktır demiştir. antipolitik politika üretenler, nonapolitik olanlar, devletsiz liberalizmi savunanlarıyla çeşitli kollarda stirner, proudhon, bakunin, kropotkin, godwin, sorel, goldman, nozick anarşist teoriye katkılarda bulunmuştur.
elitist bireyci anarşizmde devlet yoktur, vergi yoktur, askerlik yoktur, polis yoktur, kanun yoktur, bütün kolektiviteler yoktur ve sonunda toplum yoktur. bu kavramları warren, spooner, tucker'de belirgindir. rand, rothbard, friedman suç yok ama ceza vardır der. nozick ise devleti kabul eder. anarşistler bolşevik devrimine karşıdır. devletin yok olmasını kabul eder, düzenin sağlanmasını doğal hale bırakır. kendi kendine işleyen bir ahlak düzeni, yasasız ve devletsiz işleyebilir. yerel cemaatler doğrudan dayanışma ile devlet, sermaye, kiliseye karşı özgürlükleri savunabilir. bu toplumsallıkta sınır tanımama ana ilkedir.
bir anarşist kol ise şiddeti savunur. eylem ile propagandayı itici güç olarak görür. buna savunmacı şiddet diyen ve suikastlerle düzeni sarsmayı öngören devrimci malatesta, neçayev, bakunin ortaya çıkmıştır. kropotkin evrimci, tolstoy pasifist, gandhi boykotçu, proudhon kooperatifçidir. devletin emilmesini savunanlara göre halk bankaları kurulmalıdır. postyapısalcı anarşistler ise merkezsizliği öne çıkarırlar.

mutualizm

mutualizm, 18. yüzyılda i̇ngiliz ve fransız işçi hareketleri ile ortaya çıktı ve ardından fransa'da pierre-joseph proudhon, abd'de diğer bazı düşünürlerle bağlantılı olarak anarşist görünüm kazandı. [1] birleşik devletler'de, örneğin benjamin tucker ve william b. greene gibi bireyci anarşistler üzerinde etkisi görüldü.
mutualizmin önemli kavramları arasında; federasyon, karşılıklılık, özgür ortaklık, gönüllülüğe dayanan sözleşmeler, kredi ve para reformu bulunur. birçok mutualistin görüşüne göre hükümet müdahalesinin olmadığı bir serbest piyasa - emek değer teorisine göre - kar, kira ve faizi kaldırarak, fiyatları emek maliyetlerine çeker ve şirketler için işçilerin rekabeti yerine; firmaların ücretleri arttırarak işçiler için rekabet ettiği bir düzen sağlanır. [2][3]
mutualizm, kimi zaman bireyci ve kollektivist anarşizm arasında bir yerlerde bir sentez olarak görülür.[4] bu düşünce mutualistlerin kendi eserlerinde dile getirilmiştir. "mülkiyet nedir?" adlı eserinde proudhon "özgürlük" kavrdıbına eşdeğer olarak komünizm ve mülkiyetin diyalektik sentezi olan "anarşi" kavrdıbını önerir. [5] pierre-leroux'tan esinlenen greene, mutualizmi üç felsefenin sentezinde arar:“komünizm, kapitalizm ve sosyalizm. [6] sonraki bireyci anarşistler mutualist terimini “sentez” temasına çok az vurgu yaparak kullandılar.
proudhon’dan önce, josiah warren’de başarısız owencı deneyimin ardından benzer görüşler[7] öne sürmüştür.[8] 1840 ve 1850’lerde, charles a. dana [9] ve william b. greene, proudhon’un çalışmalarını abd’de tanıttı. greene proudhon’un mutualizm kavrdıbını abd koşullarında yeniden değerlendirdi ve benjamin r. tucker'a bundan bahsetti.

bireyci anarşizm

farklı geleneklerden oluşan bireyci anarşizm [15] bireysel bilincin ve bireysel çıkarın herhangi bir kollektif organ ya da kamu otoritesi tarafından engellenmemesi gerektiğine inanır. [16] bireyci anarşizm, sosyal, sosyalist, kollektivist, komünalist akımların ortak mülkiyet düşüncesine karşı mülkiyetin bireylerin elinde bulunmasına olumlu yaklaşır.[17] bazı önemli temsilcileri: henry david thoreau[18], josiah warren ve murray rothbard’dır. ayrıca genelde william godwin’de bireyci anarşist olarak değerlendirilir.[19] godwin, yardımseverlik düşüncesini savunurken bunun yanında her bireyin, kendi emek ve mülkiyeti üzerinde bireysel söz hakkını dile getirmiş ve sonunda ortadan kalkmasıyla sonuçlanacak olan hükümetin zamanla küçülmesine yol açacak ilerlemeci akılcılığa inanmıştır.
max stirner ise en tanınmış ayrıca ilk bireyci anarşisttir,[20] ego ve mülkiyet adlı eserini 1844’de yazan stirner’in bu eseri felsefesinin kurucu metnidir.[20] stirner’ın felsefesi bireyci anarşizmin egoist formudur; ona göre tanrı, devlet, ahlak kuralları ve toplumu dikkate almadan [21] istediği gibi eyleyen bireyin, toplum üyelerine karşı hiçbir sorumluluğu yoktur. [22] stirner’a göre haklar insan aklındaki korkulardır ve toplum denen şey yoktur; “bireyler onun gerçekliğidir” mülkiyeti haklarla değil, güç ve kudretle sahip olunan varlıklar olarak görür. [23] stirner merhametsizliğe saygının gösterileceği egoistler birliğini insanları biraraya getirecek örgütlenme modeli olarak görür.[24]
daha az radikal olmak üzere[25] farklı bir bireyci anarşizm türü, boston anarşistleri'nce savunuldu. bunlar, serbest piyasa ve özel mülkiyeti destekliyorlardı. [26] özgürlüğün ve mülkiyetin korunmasını özel sözleşmelerle sağlama taraftarıydılar. [27] bunun yanında emeğin, maaş karşılığı takasını öngörüyorlardı,[28] buna rağmen devlet tekelinde kapitalizmin (devlet garantisinde tekel olarak tanımlanır[29]) emeğin karşlığını sağlamayacağı uyarısınıda yapıyorlardı.
19 yüzyılda dahi amerikalı bireyciler arasında çeşitli konularda görüş ayrılıkları ortaya çıkmıştı ve bu yüzden bireyci anarşizm açısından belirli bir teoriden bahsetmek mümkün görünmemektedir. örneğin tucker entelektüel mülkiyet haklarına karşı çkarken; spooner desteklemekteydi [30] tucker sadece kullanıldığı sürece toprak mülkiyetini savunurken, byington ve spooner mülkiyet konusunda bu tür bir kısıtlamadan bahsetmiyordu. [31][32]
önemli bir ayrışma, 19. yüzyılda tucker ve bazı başka anarşistler, doğal haklar düşüncesini terkedip, stirner'in felsefesi ışığında "egoizm"i benimsediklerinde görüldü. [33] [34] bu yüzyılın ardından “bireyci anarşizmin doruk dönemi kapandı” [35] fakat, bireyci anarşizm, daha sonra murray rothbard ve 20. yüzyılın ortalarında anarko kapitalislerce daha geniş bir çerçevede özgürlükçü hareket akımlarından biri olarak çeşitli değişikliklerle benimsendi. [36][37]

anarko sendikalizm

20. yüzyılın başlarında, anarko sendikalizm, anarşizm içinde farklı bir düşünce akımı olarak yükselişe geçmiştir. önceki anarşizm akımlarından farklı olarak emek hareketine odaklanan anarko sendikalizm, radikal sendikaları devrimci toplumsal değişimi sağlayacak güç olarak görür, kapitalizm ve devleti, işçilerin özyönetimine dayanan yeni bir toplumla alaşağı etmek temel amacıdır. anarko sendikalistler ücret sistemini ve üretim araçlarının özel mülkiyetini sınıf ayrımını yarattıkları gerekçesiyle reddeder. sendikalizmin önemli ilkelerinden bazıları; işçi dayanışması, doğrudan eylem (genel grev ve işyeri işgalleri gibi) ve işçilerin özyönetimidir.
rudolf rocker erken dönem anarko-sendikalist düşünürlerdendir. rocker bu hareketin kökenine dair düşüncelerini ortaya koyduğu 1938 el yazmaları anarko-sendikalizm'de hareketin ne istediğini ve emeğin geleceği için neden önemli olduğunu dile getirmiştir. [48] 20. yüyılın başlarında önemli yer tutan hareket günümüzde özellikle fransa ve i̇spanya’da olmak üzere birçok sendikalist örgüt aracılığıyla etkinliğini sürdürmektedir..

yeşil anarşizm

hareketin temel sorunu endüstri öncesi toplumu hatta bazen tarım öncesi toplumu yeniden canlandırmaktır.[49] i̇nsanları doğal yaşamdan yabancılaştıran teknoloji ve ilerleme düşüncesiyle ifade edilen endüstri toplumu, bu ekolün eleştirilerinde önemli yer tutar. felsefesinde ludditelerin politik eylemlerinin ve jean-jacques rousseau’nun yazılarının etkileri görülür. fakat bunlardan daha fazla, primitizm ortaya çıktığında, frankfurt okulu’nun marksistleri teoder adorno ve herbert marcuse’ün düşünceleri ile marshall sahlins, richard lee, lewis mumford, jean baudrillard ve gary snyder gibi antropologların düşünceleri bu ekolün şekillenmesinde önemli yer tutmuşlardır.
kendilerini primitivist olarak adlandıran bazı yeşil anarşistler, doğal yaşama tam bir dönüş ve göçebe avcı-toplayıcı hayat tarzını savunurken,[50][51] birçok yeşil anarşist ise gündemine sadece endüstri toplumunun ortadan kaldırılmasını alır, evcilleştirmeye veya tarım etkinliğine karşı kesin bir karşı duruş sergilemezler. i̇lk kategoride teorisyenlere, derrick jensen ve john zerzan örnek gösterilebilir. birçok yeşil anarşist devrim sonrası gelecek ile bağlantılı bu sorunları bir kenara bırakıp, bugünün dünyasının karşı karşıya olduğu sorunlara ve toplumsal devrim konusuna odaklanmıştır.
günümüzde birçok anarşist yeşil anarşizmin en yetkin şekli olarak murray bookchin’in toplumsal ekoloji düşüncesini izlemektedir. bu akım (aydınlatma endüstrisi, tarım ve sürdürülebilir şehircilikle birlikte) gelişmiş ekolojik toplum düşüncesine ve sınıf çatışmasına dayalı anarşizm olarak ifade edilebilir.

anarşizm (önadsız)

tarihçi george richard esenwein’in cümleleriyle anarşizm (önadsız): anarşizmin sıfatsız formudur, yani komünist, kollektivist, mutualist veya bireyci gibi belirleyici sıfatların olmadığı bir düşünce akımı. diğerleri için .. [anarşizm (önadsız)] sadece, farklı anarşist ekollerin birarada varolmasına tolerans gösteren bir tutumu ifade eder.[52] bu düşünce farklı anarşist ekoller arasında ortak noktaları vurgular ve bunları anti otoriter inançlar çevresinde birleştimeyi amaçlar. i̇fade küba doğumlu fernando tarrido del mármol tarafından 1889 kasım ayında, farklı anarşist hareketler arasında şiddetli tartışmaların yaşandığı bir dönemde, uzlaşmaya çağrısı sırasında kullanılmıştır. [53]
voltairine de cleyre (başlangıçta kendini bireyci anarşist olarak ifade etmiş sonra ise çağdaş herhangi bir ekolle kendini tanımlamamakla birlikte anarşizmin kollektivist eğilimlerine yaklaşmış) anarşizm (önadsız) akımın bir temsilcisidir.[54] cleyre'e göre sosyalizm ve komünizm her ikisi de belirli bir düzeyde ortak eylemi ve yönetim organını gerektirir ki bu anarşizm idealiyle tam anamıyla tutarlı olmayan yeni yönetimsel düzenlemeleri doğurur. ayrıca cleyre mülkiyete dayanan bireycilik ve mutualizm benim özgürlük anlayışıma uyuşmayan bir özel polisin gelişimini içerir. [55] sözleriyle diğer akımlarla arasındaki ayrışma noktalarını vurgular, ancak sözlerini bu hareketleri anarşist olmayan hareketler olarak tanımlamaya kadar zütürmemiştir.
ekolün diğer bir temsilcisi errico maletesta, anarşistlerin hipotezler üzerine çatışmaya girişmek gibi bir lüksünün olmadığını söyleyerek anarşizmi (önadsız) bütünleştirici bir hareket olarak savunmuştur.[56] ekolün çağdaş temsilcisi olarak fred woodworth kabul edilir.