Mustafa Kemal Atatürk, başarılı bir siyasetçi ve asker olmasının yanı sıra ateşli bir idealistti de. Ancak onun vasıfları bunlarla sınırlanamaz. Bu vasıflara eklenebilecek en önemli özelliklerinden biri de cesur bir toplum mühendisi oluşudur. Güttüğü doğru politikalarla harap olmuş bir ülkeyi, tüm dünyanın saygı duyduğu çağdaş bir ülkeye dönüştürebilmiştir. Üstelik bunu oldukça kısa bir sürede başarmıştır. Bu uğurda kimi zaman keskin ve radikal kararlar alması kaçınılmazdı elbette. Ama o zaten zor şartların adamıydı ve yüzlerce yıllık oturmuş bir düzene balyoz sallamaktan asla çekinmedi. Bir ülkenin değişim ve dönüşümü için, işe o ülkede yaşayan insanlardan başlanması gerektiğinin farkındaydı. Cehalete savaş açıp eğitime büyük önem verdi. Onlarca yıla yayılan kapsamlı ekonomik kalkınma projelerine girişti. Sanattan alfabeye, kılık kıyafetten dinsel kurumlara, kadın-erkek eşitliğinden dilin arındırılmasına kadar akla gelebilecek her alanda devrimsel yeniliklere imza attı…

Tüm bu çaba, ayağı bilime ve teknolojiye basan, yüzü geleceğe dönük aydınlık bir ülke var edebilmek içindi. Asırlardır ümmet olmuş bir halktan millet yaratabilmek içindi… Padişahların, şeyhlerin, şıhların, mollaların, ağaların zincirlerinden arınmış özgür ve modern bir devlet ortaya çıkarabilmek içindi… Kimi zaman tehlikeler yaşıyor olsa da, onun kurduğu bu ülke tam 92 yıldır varlığını sürdürüyor… Ona ve arkadaşlarına milletçe çok şey borçlu olduğumuz bir gerçek. Bu yazıda sizlere, Atatürk’ün pek bilinmeyen Cumhuriyet Köyü Projesi’nden bahsetmeye çalışacağım. inanıyorum ki okuduğunuzda, Atatürk’e ve onun idealistliğine bir kez daha hayran kalacaksınız.
Hepimizin bildiği gibi bu büyük mücadele ve düşünce insanı, ömrünün son zamanlarında Köşk’e kapanmış, dil ve tarih çalışmalarına yoğunlaşmıştır. Her gece kurulan içki sofrası, kimi zaman entelektüel sohbetlerin yapıldığı, kimi zaman memleket meselelerinin tartışıldığı ve bazen de ortaya ilginç fikirlerin atıldığı bir düşünce meclisi olur. işte Atatürk’ün bugün için bile dahiyane olarak tanımlanan Cumhuriyet Köyü Projesi, bu dönemde ortaya çıkan bir çalışmasıdır.

“Köylü milletin efendisidir” şiarını benimseyen ve kendine ilke edinen Atatürk, Türkiye’nin tabandan kalkınması için 1937 yılında ön taslaklarını bizzat kendisinin çizdiği Cumhuriyet Köyü Projesi’ni ortaya atmıştır. Atatürk bu projesiyle, çağdaş ve çevreci bir köy yaratma arzusundaydı. Öyle inanıyordu ki bu proje hayata geçirildiği takdirde aşiret, tarikat eksenli feodal yapıyı yok ederek, kalkınmayı ve aydınlanmayı tabandan, yani köyden başlatacaktı. Merkezinde insan, hayvan ve doğa olan bu akıllı proje, adeta bir gelecek projesidir. Ancak Ankara’daki Temelli Köyü gibi bazı pilot köylerde uygulanmaya çalışılmışsa da, ekonomik yetersizlikler başta olmak üzere pek çok nedenden dolayı hayata geçirilememiş ve tarihin tozlu raflarında yerini almıştır. Proje kapsamındaki köylerin yerleşim planı, Prof. Dr. Afet inan’ın Türk Tarih Kurumu’nca yayımlanan, “Devletçilik ilkesi ve Türkiye Cumhuriyeti’nin Birinci Sanayi Planı 1933” adlı kitabında yer alıyor. Afet inan kitabın önsözünde bu projeden şöyle söz etmiş:
Cumhuriyet Köyü planını, doğrudan doğruya bu kitabın konusu ile ilgili olmamakla beraber buraya ekledim. 1937 yılında Trakya Umumi Müfettişi General Kâzım Dirik tarafından bana verilmiş olan bu planı yapan mimarın adı konmamıştır. Ancak üzerinde ‘her hakkı mahfuzdur’ diye kayıt vardır. Planda yandaki listede okunacağı gibi 43 kamu kuruluşu yer alıyor. Bir köye gerekli olan her şey düşünülmüştür. O zaman bu planın herhangi bir yerde uygulanmaması büyük bir kayıptır. Cumhuriyet Köyü planının bugün yeni kurulmakta olan köylerimize uygulanmasını candan dilerim.” Önsözün yazıldığı tarih 31 Ağustos 1971.

Cumhuriyet Köyü - 1
Cumhuriyet Köyü Projesi
Projenin detaylarına baktığımızda ilk gözümüze çarpan şey, dairesel bir yerleşim planı oluyor. Planın tam merkezindeki küçük dairenin etrafına, gittikçe genişleyen dört daire eklenmiş. Plan, bu yönüyle ilk bakışta bir dart tahtasını andırıyor. Merkezden çevreye doğru helezonik bir biçimde genişleyen dört parçalı köy planı, dışa doğru 6 yolla bölünmüş. Aslı Türk Tarih Kurumu’nda muhafaza edilen Cumhuriyet Köyü Projesi’nde okul, cami, köy konağı, sağlık ocağı, otel-han, çocuk bahçesi ve fabrika dahil toplam 43 yapı bulunmakta. Plana göre köyün orta yerine yapılacak anıtın etrafında çeşitli sosyal tesislerin yanı sıra, terzi, bakkal, berber gibi işletmelere de yer verilmiş. Bu sayede hem çevreci bir yerleşim alanı yaratılırken hem de sosyal yaşamın ve dayanışmanın arttırılması düşünülmüş.
Cumhuriyet Köyü Projesi, sadece bir yerleşim planı değildir; tüm ülkeyi kapsayan kentsel, çevresel, toplumsal ve siyasal bir dönüşüm projesidir. Buna bağlı olarak köyde kurulması planlanan yapılar kültür-sanat faaliyetlerine, çocuk ve gençlerin yetişmesine, tarım ve hayvancılığın ilerletilmesine, köy halkının sosyal ihtiyaçlarının karşılanmasına öncelik verilerek tasarlanmış. Kısacası projenin, tabandan yükselmeci bir anlayış esas alınarak kurgulandığı ortadadır.

1971 yılında Bülent Ecevit’in de, kalkınmayı köyden başlatmak savıyla ortaya attığı bir Köykent Projesi vardı. Ekim 2001’de, yani Ecevit’in son başbakanlık döneminde, Ordu’nun Mesudiye ilçesinde bir köykent denemesi bile başlatıldı. Hatta Ecevit, 9 köyün birleştirilmesiyle sağlanan bu başlangıç için “Kırk yıllık rüyam gerçekleşti” demişti. işte o zaman kimilerinin Ecevit romantizmine bağlayıp dudak büktüğü Köykent Projesi’nin kökeni, ta Atatürk’ün Cumhuriyet Köyü Projesi’ne kadar gidiyor…
Not:Alıntıdır

Uzun diye okumaya üşenenler en azından resmi incelesin