"arkadaşlar!

bir iç güvenlik tasarısı'dır gırla gidiyor.

ben de size bu post'ta size basitleştirilmiş haliyle hukuku ve iç güvenlik yasa tasarısı'nı anlatmak istiyorum. idama ilişkin yazdığım yazı işe yaramıştı, dilerim bu da yarar. lütfen çevrenize okutunuz. belki bir iki kişi daha nemalanır. ben de bu akşam film izlemek yerine, daha hayırlı bir iş yapmışım diye ziyan olan geceme bakıp bakıp hayıflanmam *

iç güvenlik yasa tasarısı sürekli konuşuluyor, meclis'te vekiller birbirini dövüyor, muhalefet de tasarıyı hep birlikte protesto ediyor.

peki bu yasa ne? ne getiriyor, ne zütürüyor? bir avukat olarak ben çevremdeki insanlar ile konuştuğumda herkesin kafasının bulanık olduğu, muhalifin de iktidar yanlısının da tasarı hakkında öğrenilen cümlelerden ile gidemediklerini gördüm. halbuki bu mesele çok ama çok önemli, insanların hayatına da doğrudan dahil olacak.

peki niye bilinemiyor yasa ve sonuçları?

burada klagib medyanın şarlatanlığı eleştirisi yapılıp geçilebilir ancak bir hukukçu olarak sizin de farkındalığınızı arttırmak için çuvaldızı biz hukukçuların da kendine batırması gerektiğini düşünüyorum.

bu yüzden size önce kısaca bir hukuk özeti geçerek başlamayı düşündüm.

temelde hukuk nedir? düzen ve kuralları oluşturan, oluşmuş kurallar içinde uygulama geliştiren (mahkeme kararları şu, bu) kişidir.

evinizde babanızın koyduğu kurallardan, satrança kadar her şeyin kuralı hukukun konusu olabilir ve temelde hukuktur da.

eskiden ne yasa ne mahkeme varken toplum kendi kuralını kendi koyuyordu. sonra başa liderler geçince, kuralı liderler koymaya başladı. sonra liderler keyfine göre kural koyup yargılayınca (her yere kolları da yetmeyince) kadılar atadılar. kadı kimdir? ilkel hakimdir.

modern zamanlarda, hukuku yazılı hale getirerek kadı adaletinden kurtarmaya çalıştı hukukçular. çünkü kadı adaleti (taraflar kadı'nın karşısına çıkar, derdini anlatır, kadı da vicdanına göre karar verir) uygulayan kişiden kişiye değişmekte idi. örneklemek gerekirse, erzurum'da olaya bir sonuç, izmir'de aynı olaya bambaşka bir sonuç çıkmasın istendi. aynı şeyden dolayı bir ilde suçlu, öbüründe suçsuz olmanız size de saçma geliyordur eminim.

bu nasıl yapıldı?

1-kurallar yazılı hale getirildi. böylece herkes kafasına göre kural uyduramasın istendi. bunu kanunlar ve onların nasıl uygulanacağına dair yönetmelikler dile yaptık. ve bütün kanunlar bir anayasaya uymaya mecbur bırakıldı. anayasa ne? anayasa vatandaşın hakkını düzenleyen metin aslında. herkes eşittir, herkesin eğitim hakkı vardır vesaire, bunlar hep anayasada yazar. anayasa temel metin olduğundan değiştirilmesi zordur. kanunlar da anayasaya uymak zorundadır. böylece iktidarın anayasayı değiştirme gücü olmadan, hakkı kısıtlaması engellenmeye çalışılır.

bunu basitçe özetleyeyim. ben anayasada herkes eşittir dedim. sonra bir iktidar geldi, baktı ki meclisteki sandalye sayısı anayasayı değiştirmeye yetmiyor. kanun çıkardı, dedi ki, sarışınlar eşit değildir.e ama bu anayasaya aykırı. o zaman ne yapılacağı aşağıda yazıyor.

anlayacağınız bir şeyin kanunla düzenlenmesi tek başına yeterli değil. anayasaya da uyması gerekir. yani anayasa tepede, onun altında yasa, onun altında yönetmelik. herkes üstündekine uymak zorunda.

peki ben anayasayı da değiştirebildim? ve dedim ki sarışınlar eşit değildir. gerçekten eşit olmayacaklar mı? benzer bir şeyi almanlar, 2. dünya savaşı sırasında yahudilere yaptı. onlar insan değildir dedi. kimse de bir şey yapamadı.

ama ikinci dünya savaşından sonra nazi almanların yaptıklarından sonra dünya şuna uyandı. bir devletin iç düzenlemesi yetmez. biz bir örgüt kuralım (birleşmiş milletler), bu örgütle insan haklarına ilişkin çalışmalar yapalım (insan hakları evrensel beyannamesi) , her devlet de bunu imzalasın ve uysun. bunlara biz insan haklarına ilişkin uluslararası sözleşmeler diyoruz. türkiye de anayasasında bu tip sözleşmelerin kanundan üstün tutulduğunu kabul etti. yani çıkarılan kanunlar artık sadece anayasaya değil, insan hakları için düzenlenen ve türkiye'nin imzaladığı tüm uluslar arası sözleşmelere de uygun olmak zorundaydı.

peki meclis yahut devlet üstündekine aykırı davranırsa ne olur? bunu yapan meclis ise, kanun çıkartmıştır. kanunu anayasa mahkemesi'ne zütürürüz. mahkeme inceler. anayasa mahkemesi, sarışınların insanlar ile eşit sayılmamasını anayasaya aykırı bulursa kanunu iptal eder. biter gider. yok bunu yapan devlet ise (yani bakanlıklar, valilikler vs.) yönetmelik genelge vb. bir işlem yapmıştır, bunu da danıştay isimli mahkemeye zütürürüz. danıştay inceler. anayasaya ve kanuna aykırı ise, danıştay iptal eder.

2- bu kuralların konulmasından sonra bir de uygulama sorunu doğdu. yani ben kuralı düzgün koydum da bakalım mahkeme bunu düzgün uyguladı mı? izmir'den ayrı, erzurum'dan ayrı karar çıkıyor mu? işte bunu denetlemek de temyiz mahkemesinin görevidir. nedir bu temyiz mahkemesi? benim davama bakan mahkeme kanuna aykırı bir karar vermiş ise, temyiz ederim. dosya üst mahkemeye (ceza veya tazminat vs. davası ise yargıtay, devletin kural koymaktan başka yaptığı işlemler ise [mesela, verdiği inşaat ruhsatımı iptal etti] danıştay) gönderilir. onlar inceler. bu mahkemeler de dava düzgün görülmüş mü, onu kontrol ederler ve izmir'den farklı erzurum'dan farklı karar çıkmasına engel olurlar.

şimdi buraya kadar size çok karışık geldi ise, inanın oldukça sadeleştirdim. yoksa sistem bundan daha karmaşık. fakat temelde özet bu.

fakat gördüğün üzere sisteme bir sürü şey eklendi ve ben kadı'ya gideyim, o artık ne derse'den çıktı. bunun dezavantajı şu oldu. hukuk insanlardan koptu. yani sokaktaki adam artık kanun ne, tüzük ne, genelge ne, yargıtay ne, danıştay ne, anayasa mahkemesi ne, bunu bilmiyor. kanun metinlerine bakıyorsunuz, pek bir şey anlaşılmıyor.

insanlara ülkemizde temel adalet dersi verilmemesi de (din-ahlak bilgisi değil sonuçta ) bunun bir diğer sonucu. inanın, ben de fakülte'ye girene kadar bu kadar bilgi sahibi değildim. o yüzden canınızı sıkmayın. sizin hukuktan anlamamanızı isteyen hem hukukun karışıklığı bir yandan da devletin bizzat kendisi. kimsenin işine gelmiyor bütün ülkeyi hukuk bilir hale getirmek.

şimdi gelelim iç güvenlik yasa tasarısı'na.

yukarıdaki açıklamaları okuduğunuzda, bu tasarıyı neden detaylıca bilmediğinize dair bir fikir edinmişsinizdir. fakat tasarı çok ciddi bir düzenleme. şimdi ben yine elimden geldiğince basitleştirerek tasarıdan öncesi ve sonrasını anlatmaya çalışacağım ki, siz de ne geliyor-gidiyor'u görebilin. bunu yaparken örnekler kullanmaya gayret edeceğim, umarım işe yarar hale gelir.

bizim hukukumuzda polisin iki tip yetkisi vardır. bunlardan biri adli (yani suç içeren olaylar) diğeri idari (yani suç olmamakla birlikte genel düzenlemeler)dir. polis bazı hareketlerini adli, bazılarını idari sebeple yapar.
polis adli olaylarda savcıya bağlıdır. savcı kimdir? savcı bir suç işlenmiş mi diye araştıran, delilleri toplatan kişidir. savcının bu yaptığına soruşturma diyoruz. savcı delillere ve iddiaya bakar, suçun işlendiğini düşünürse mahkemeye dava açar. düşünmez ise takipsizlik kararı verir, hiçbir şey olmaz, dosya kapanır. savcı işte bu delilleri toplarken polisi kullanır. polisin adli (yani suç içeren olaylardaki) amiri savcıdır. polis her şeyi onun emir ve talimatı ile yapar. kafasına göre iş yapamaz.

peki polis ne yapabilir?

yakalama: polis suç işleyen kişiyi durdurur. yani onu yakalar ve kaçmamasını sağlar. fakat bir yere zütürmez. mesela ben suç işledim. polis yolda kimlik kontrolü yapıyormuş. benim arandığım ortaya çıktı. hop arkadaş gitme hiçbir yere diye durdurdu beni sokakta.

ifade alma: polis bir suça ilişkin benim (ben suçun mağduru ya da suçu işleyen olmalıyım) bilgime başvurur. dediklerimi yazar. bana imzalatır. dosyasına koyar. (sonra bu dosyayı suçu araştırsın diye savcıya verecek) bunu karakoldan başka yerde yapamaz. yapsa bile, hukuka uygun bir ifade olmaz. yani mahkemede işe yaramaz."

...